Tiêu chí bài viết và quy trình biên tập của Tạp chí Dân chủ và Pháp luật

Tiêu chí bài viết và quy trình biên tập của Tạp chí Dân chủ và Pháp luật.

Tạp chí Dân chủ và Pháp luật là cơ quan ngôn luận của Bộ Tư pháp, thực hiện chức năng thông tin và là diễn đàn nghiên cứu, trao đổi về khoa học pháp lý, thông tin lý luận, nghiệp vụ và thực tiễn trong xây dựng, thực hiện pháp luật và hoạt động tư pháp, góp phần tuyên truyền, phổ biến chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, phục vụ yêu cầu quản lý nhà nước, đáp ứng nhu cầu của nhân dân về nghiên cứu, tìm hiểu pháp luật nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước bằng pháp luật, tăng cường pháp chế, phát huy dân chủ, thực hiện công bằng xã hội, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Vì vậy, yêu cầu và tiêu chí các bài viết đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật cần phải phù hợp với chức năng và nhiệm vụ của Tạp chí và phải thông qua một quy trình biên tập cụ thể, chặt chẽ và khoa học.

1. Tiêu chí của các bài viết đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật

1.1. Yêu cầu về nội dung

Đối với bất kỳ tạp chí chuyên ngành nào,thì nhiệm vụ chủ yếu cũng là đi sâu nghiên cứu lý luận nghiệp vụ khoa học thuộc phạm vi hoạt động và chức năng nghiệp vụ chuyên ngành. Với vai trò là tạp chí của Ngành Tư pháp, bài viết đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật phải có nội dung liên quan đến hoạt động tư pháp và pháp luật. Cụ thể:

Một là,các bài viết cho chuyên mục Bình luận sự kiện chính trị – pháp lý

Các bài viết trong chuyên mục này lựa chọn những sự kiện pháp lý nổi bật trong tháng để trao đổi, bình luận nhằm tạo ra góc nhìn đa diện đối với vấn đề, đặc biệt là dưới giác độ pháp lý, đề cao tính dân chủ, đảm bảo tính thời sự và khách quan đối với sự kiện cần phản ánh.

Hai là,các bài viết cho chuyên mục Xây dựng pháp luật

Các bài viết cho chuyên mục này nhằm nghiên cứu, trao đổi, bàn luận về công tác lập pháp, về các dự án luật đang xây dựng hoặc các vấn đề cần thiết phải điều chỉnh bằng pháp luật. Đây là diễn đàn phản ánh đa dạng các ý kiến về công tác lập pháp.

Ba là,các bài viết cho chuyên mục Pháp luật và Kinh tế

Các bài viết cho chuyên mục này phản ánh các vấn đề về chính sách, pháp luật liên quan đến hoạt động của doanh nghiệp, các mặt hoạt động khác của nền kinh tế, hướng tới mục tiêu nghiên cứu và trao đổi nhằm hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Bốn là,các bài viết cho chuyên mục Thi hành pháp luật

Các bài viết cho chuyên mục này trao đổi về công tác tổ chức thực hiện, áp dụng pháp luật, theo dõi thi hành pháp luật trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, phản ánh các gương điển hình, những vấn đề còn bất cập nhằm rút ra các bài học kinh nghiệm trong công tác thi hành pháp luật, những vấn đề cần bổ sung, hoàn thiện pháp luật.

Năm là,các bài viết cho chuyên mục Diễn đàn công tác tư pháp

Công tác tư pháp gồm hành chính tư pháp, bổ trợ tư pháp, phổ biến, giáo dục pháp luật, thanh tra tư pháp và các hoạt động tư pháp khác. Các bài viết cần phản ánh sinh động và đa dạng thông qua chuyên mục này như một diễn đàn, để cán bộ trong và ngoài ngành trao đổi về mặt nghiệp vụ, nâng cao kiến thức và kinh nghiệm trong công tác.

Sáu là,các bài viết cho chuyên mục Văn hóa pháp lý

Chuyên mục này gồm các bài ký, phóng sự, truyện ngắn… nhìn nhận hoạt động tư pháp dưới góc nhìn văn hóa, đề cao tính nhân văn, là điểm dừng chân, tạo sự mềm mại, uyển chuyển trong tâm hồn người đọc, hướng con người tới chân, thiện, mỹ…, gắn công tác tư pháp gần gũi hơn với cuộc sống thường ngày.

Bảy là,các bài viết cho chuyên mục Phản hồi từ cơ sở

Chuyên mục này phản ánh những vấn đề vướng mắc, bất cập trong thực thi công tác tư pháp ở địa phương, nhằm tạo diễn đàn để các cán bộ tư pháp cơ sở trao đổi về nghiệp vụ công tác tư pháp, góp phần nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật và hiệu quả công tác tư pháp ở địa phương.

Các bài viết cho Tạp chí Dân chủ và Pháp luật cần thể hiện rõ tính khoa học và nêu được quan điểm cá nhân về vấn đề nghiên cứu. Đối với các vấn đề xuất phát từ thực tiễn, phải là các vấn đề có tính điển hình và khái quát cao, có đề xuất cụ thể về giải pháp hoàn thiện việc xây dựng và thực thi pháp luật. Những bài viết phản ánh hoạt động tư pháp ở các địa phương cần ngắn gọn, thông tin súc tích. Các bài viết về văn hóa pháp lý và tin tức cần gắn với sự kiện pháp lý và yếu tố pháp lý của các tình huống, hình tượng nhân vật và các vấn đề có liên quan…

1.2. Yêu cầu về hình thức

Ngoài những yêu cầu chặt chẽ về mặt nội dung, thì do tính chất là Tạp chí chuyên ngành nên hình thức của bài viết cũng phải đáp ứng những tiêu chí nhất định. Cụ thể:

Thứ nhất: Bài viết đăng trên Tạp chí cần thể hiện văn phong trong sáng, mạch lạc, khúc triết, được trình bày một cách thống nhất, đơn giản, rõ ràng, không viết câu cụt, câu tối nghĩa, sử dụng từ ngữ dễ hiểu; không viết hoa, viết tắt bừa bãi; không chèn các biểu tượng, hình ảnh, biểu đồ, đồ thị;

Thứ hai: Bài viết nếu có chú thích phải ghi nguồn gốc câu trích dẫn, nội dung dẫn chứng và tham khảo đối chiếu. Tất cả các tài liệu có dẫn chứng trong bài viết đều phải được liệt kê đầy đủ và chính xác trong phần tài liệu tham khảo.

Thứ ba: Đối với các bài nghiên cứu, trao đổi, độ dài phải đảm bảo khoảng 2000 – 5000 từ. Bài viết chỉ sử dụng một loại phông chữ theo tiêu chuẩn Unicode, cỡ chữ 13-14, dãn dòng 1,5.

2. Quy trình biên tập

Quan niệm về công tác biên tập rất phong phú, đa dạng và có nhiều nội dung. Tuy nhiên, xét dưới giác độ cả về lý luận và thực tiễn, công tác biên tập các ấn phẩm báo chí nói chung và tạp chí nói riêng có thể chia làm hai nội dung chủ yếu sau đây:

Một là: Phân tích, biên tập nội dung bản thảo (bao gồm việc nghiên cứu, trao đổi, sửa chữa và hoàn chỉnh bản thảo).

Hai là: Biên tập mỹ thuật và biên tập kỹ thuật (bao gồm việc trình bày ma-két, đặt trang, trình bày tít bài, chế bản, sửa lỗi chính tả, lỗi ngữ pháp, kiểm tra tính chính trị, tư tưởng sao cho các ấn phẩm của tạp chí đáp ứng yêu cầu về nội dung và hình thức, phù hợp thị hiếu bạn đọc).

Quá trình biên tập để đưa một ấn phẩm tới tay bạn đọc là một quá trình tổng hợp, có rất nhiều thao tác nghiệp vụ cụ thể, đặt ra nhiều yêu cầu bắt buộc, không thể tuỳ tiện. Nó được diễn ra với những quy trình nhất định, trong đó có các khâu liên hệ chặt chẽ, liên tục và kế tiếp nhau.

2.1. Kỹ năng phân tích, biên tập nội dung bản thảo

Phân tích biên tập là việc nghiên cứu, phân tích kỹ bài viết để chỉ ra những điểm thiếu sót, phát hiện những điểm chưa hợp lý, chưa phù hợp và nêu ra những biện pháp cụ thể khắc phục những thiếu sót để hoàn thiện bài viết. Đối với Tạp chí, biên tập tức là sửa chữa cho tốt hơn một bản thảo để đưa đi in, là khâu kiểm tra về nội dung chính trị, kiểm tra các sự kiện, cũng như hình thức biểu đạt của tin, bài theo ý đồ, chủ đề và tiêu chuẩn ngôn ngữ, văn phong của Tạp chí, trong đó cũng có việc rút gọn tin, bài theo yêu cầu về số lượng dòng và số trang của Tạp chí.

Trong quá trình phân tích, biên tập, biên tập viên cũng cần phải đứng từ giác độ của bạn đọc, vì họ là đối tượng phục vụ, đối tượng trực tiếp tác động của các ấn phẩm báo chí. Biên tập viên phải thay mặt bạn đọc để trao đổi với các tác giả (hoặc khắc phục thay các tác giả) về các vấn đề, những nội dung chưa thoả đáng, từ đó, có những điều chỉnh, sửa chữa để bài viết hoàn thiện và hiệu quả hơn. Những thao tác nghiệp vụ cơ bản của biên tập viên khi tiếp cận biên tập bản thảo, bao gồm:

2.1.1.Lựa chọn, xử lý bản thảo theo chủ đề

Trên cơ sở các tin tức, bài vở đã được tuyển chọn, phân loại sơ bộ bước đầu, biên tập viên tiến hành đọc kỹ từng tin, bài được phân công hoặc do cộng tác viên gửi đến. Có hai loại tin, bài và có các cách xử lý khác nhau.

Thứ nhất, đối với những tin, bài mà tạp chí đặt các cộng tác viên theo kế hoạch, thì phải khẳng định nội dung các tin, bài đó có phù hợp, đúng với chủ đề tư tưởng, nội dung mà Tạp chí đã yêu cầu đối với cộng tác viên hay không? Nếu nội dung phù hợp thì chuyển tin, bài đó vào tập “tin, bài sử dụng ngay”;nếu không đúng với chủ đề của số tạp chí đang chuẩn bị đăng tải, nhưng lại phù hợp với chủ đề của các ấn phẩm tiếp theo thì chuyển vào tập “tin, bài có thể sử dụng”, nhưng phải thông báo ngay cho cộng tác viên để họ được biết.

Thứ hai, đối với tin, bài do cộng tác viên gửi trực tiếp tới toà soạn (không đặt trước) thì cũng phân loại như trên. Nghĩa là, tin, bài nào có nội dung phù hợp với số tạp chí gần nhất thì chuyển tin, bài đó vào tập “tin, bài sử dụng ngay”;nếu không đúng với chủ đề của số tạp chí sẽ đăng tải, nhưng lại phù hợp với chủ đề của các số tiếp theo thì chuyển vào tập “tin, bài có thể sử dụng”; nếu nội dung tin, bài hoàn toàn không phù hợp với tôn chỉ, mục đích của Tạp chí thì chuyển tin, bài đó vào tập “tin, bài không sử dụng” để sau đó trao đổi lại với tác giả.

2.1.2. Biên tập, xử lý nội dung bản thảo

a. Đọc, nghiên cứu bản thảo

Khi tiếp cận bản thảo được phân công biên tập, yêu cầu bắt buộc trước tiên là biên tập viên phải đọc kỹ bản thảo để nắm rõ nội dung, phát hiện những sai sót, những vấn đề, quan điểm cần trao đổi lại với tác giả, phối hợp hoặc thay mặt tác giả sửa chữa, khắc phục những sai sót và hoàn chỉnh bản thảo.

Nội dung của toàn bộ số tạp chí và của từng tin, bài cụ thể phải đảm bảo tuân theo những yêu cầu chung đối với các tác phẩm báo chí, đó là:

– Phải đảm bảo tính chính trị:Nội dung tin, bài không được trái với quan điểm của Đảngvề đường lối đổi mới, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, về xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân,không ngừng phát huy nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, tăng cường hội nhập quốc tế và khu vực… Tin, bài của tạp chí phải góp phần xây dựng đời sống tinh thần trong sáng, phong phú, đồng thời, hình thành, phát huy và bảo vệ các giá trị văn hoá truyền thống cũng như hiện đại; các tiêu chuẩn đạo đức, niềm tin khoa học, thị hiếu lành mạnh đối với bạn đọc; giáo dục mọi người sống, làm việc theo Hiến pháp và pháp luật, kiên quyết đấu tranh để giữ vững kỷ cương, góp phần xây dựng hệ thống pháp luật ngày càng hoàn thiện, điều chỉnh kịp thời các quan hệ xã hội, thúc đẩy xã hội ngày càng phát triển.

– Phải đảm bảo tính khách quan, chân thật:Đây là yêu cầu hàng đầu tạo nên tính hấp dẫn, thuyết phục, hiệu quả của tạp chí. Một tin, bài viết sai sự thật chẳng những vi phạm đạo đức nghề nghiệp, uy tín, danh dự của bản thân Tạp chí, mà còn gây tổn hại lớn cho toàn xã hội. Tuy nhiên, tính khách quan trong báo chí chỉ là tương đối, tuyệt nhiên không có chủ nghĩa khách quan tuyệt đối. Có những trường hợp cụ thể, khách quan hay không khách quan, còn phụ thuộc vào khuynh hướng chính trị chung của Ngành Tư pháp. Hoạt động của Tạp chí luôn phải phục vụ lợi ích giai cấp, lợi ích của dân tộc, của quốc gia, của nhân dân, của Ngành Tư pháp và phải tuân theo định hướng nhất định.

– Phải đảm bảo tính thời sự:Tin, bài của tạp chí phải phản ánh cái mới, nêu ra những vấn đề bức xúc, gay cấn trong đời sống pháp luật; phản ánh người thật, việc thật một cách cụ thể, trực tiếp trong và ngoài Ngành Tư pháp. Phản ánh nhanh, kịp thời, không bịa đặt sẽ lôi cuốn người đọc, có ích cho xã hội, Tạp chí sẽ hay, thu hút được nhiều bạn đọc.

– Phải đảm bảo tính nhân văn và tính thời đại: Tin, bài của tạp chí viết ra là để phục vụ nhân dân, do vậy, khi phản ánh những sự kiện, hiện tượng, vấn đề có ý nghĩ đối với nhân dân, cần lý giải theo quan điểm tiến bộ của nhân dân và phù hợp với tư tưởng tiên tiến của thời đại. Cách thể hiện trong tin, bài phải phù hợp với trình độ nhận thức, năng lực tiếp nhận và nhu cầu thẩm mỹ lành mạnh của quần chúng, của bạn đọc. Trong bất cứ trường hợp nào, bài viết của tạp chí cũng không được hạ thấp danh dự, nhân phẩm của con người trước công luận, kể khi cá nhân họ có những sai phạm cần phê phán, lên án. Ngoài ra tin, bài của Tạp chí cũng phải đảm bảo tính thời đại, bởi lẽ, hội nhập quốc tế là xu thế tất yếu và cũng là đối tượng theo dõi để phản ánh của báo chí hiện nay.

Xuất phát từ những yêu cầu trên, người biên tập bắt đầu tiến hành đọc, phân tích, đánh giá tin, bài một cách tỉ mỉ, thận trọng trên nhiều phương diện khác nhau, kiểm tra xem những thông tin trong bài báo có phù hợp với thực tế khách quan hay không? Việc sắp xếp chi tiết có tạo ra một bức tranh rõ ràng cho người đọc từ những sự kiện, vấn đề được trình bày hay không? Những bằng chứng có đủ độ thuyết phục không? Và có đạt mục đích khi trích dẫn nhằm làm sáng tỏ vấn đề định lý giải hay không? Những tên, địa điểm, thời gian và những số liệu khách quan khác có được đưa chính xác không? Sự kiểm tra về nội dung còn bao gồm cả việc xác định chính xác câu chữ, các điều luật đã trích dẫn. Trường hợp tác giả bài báo trình bày sự đánh giá tình hình kinh tế – xã hội, đánh giá về một mặt công tác tư pháp cụ thể nào đó của những người lãnh đạo Đảng và Nhà nước bằng ngôn ngữ riêng của mình, người biên tập phải kiểm tra xem cách trình bày của tác giả bài báo có phản ánh đúng bản chất của sự đánh giá đó hay không? Nói cách khác, biên tập về nội dung là tạo nên hình thức bài báo phản ánh rõ ràng, cụ thể nội dung của nó.

Đọc, nghiên cứu bản thảo được coi là thao tác của công việc phân tích, biên tập. Biên tập viên không chỉ hướng mục đích của mình vào việc đọc để nắm bắt nội dung thông tin từ bài viết, mà còn phải tập trung tìm kiếm, phát hiện những sai sót, “những hạt sạn” còn lại nhằm khắc phục kịp thời, không để ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả của bài viết. Trong quá trình đọc và nghiên cứu bản thảo, biên tập viên cần ghi chú bên lề những vấn đề mà mình đã phát hiện, cần thiết phải kiểm tra lại hoặc trao đổi lại với tác giả để sửa chữa.

Trong quá trình đọc, xử lý tin bài, người biên tập phải thường xuyên trao đổi, tham khảo ý kiến của các đồng nghiệp, của các chuyên gia về từng lĩnh vực công tác cụ thể. Những phát hiện, đề xuất về một số điểm còn bất cập, cần phải sửa đổi, bổ sung hệ thống pháp luật, phê phán về những hiện tượng tiêu cực của đời sống xã hội được phản ánh trong các tin, bài của cộng tác viên, cần được đưa ra trao đổi và thảo luận tập thể trong Ban Biên tập. Đối với những vấn đề khi thảo luận còn có ý kiến khác nhau, thì phải báo cáo với Tổng biên tập Tạp chí để có kết luận và kiến nghị thống nhất.

Trong quá trình đọc, phân tích các tin, bài người biên tập cần chú ý các mặt sau:

+ Phân tích về nội dung để xem xét như: Nội dung tin, bài có phù hợp với quan điểm của Đảng, pháp luật của Nhà nước không? Những vấn đề, sự kiện chính trị – pháp lý đề cập trong các tin, bài có bám sát nhiệm vụ chính trị của Ngành Tư pháp không? Tin, bài sẽ đem lại những cái mới gì cho bạn đọc và phản ứng của bạn đọc và hậu quả xã hội sẽ ra sao nếu các tin, bài đó đăng tải trên Tạp chí?Sự kiện được đưa vào tin, bài của Tạp chí phải là những sự kiện có liên quan trực tiếp đến đời sống pháp luật, đến các mặt hoạt động của Ngành Tư pháp, được nhiều người quan tâm, muốn biết, cần biết và cần hiểu ngay, có tác dụng hướng dẫn dư luận xã hội, chỉ đạo hành động, có tác dụng giáo dục, cổ vũ động viên đội ngũ cán bộ, công chức trong Ngành nhằm đấu tranh với các hành vi vi phạm pháp luật.

+ Phân tích về cấu trúc lo-gic của bài viết như: Các luận điểm (luận đề) của tác giả nêu ra trong tin, bài để phục vụ cho chủ đề có tính thuyết phục hay không? Các luận cứ (sự kiện, số liệu, các căn cứ pháp lý viện dẫn) có chính xác, khách quan không? Phương pháp (luận chứng) mà tác giả dùng để giải quyết các vấn đề nêu ra ở tin, bài có phù hợp và đủ độ tin cậy hay không?

b. Xử lý kết quả phân tích, biên tập

– Nếu nội dung tin, bài trái với quan điểm, đường lối của Đảng hoặc có biểu hiện không khách quan, trung thực thì dứt khoát không sử dụng;

– Nội dung tin, bài phù hợp với tôn chỉ, mục đích của Tạp chí, đáp ứng được chủ đề nhưng các luận cứ nêu ra còn thiếu, chưa đầy đủ hoặc chưa xác thực thì yêu cầu tác giả (hoặc biên tập viên) bổ sung, chỉnh lý cho đầy đủ, chính xác để sử dụng vào các số tiếp theo của Tạp chí;

– Nội dung tin, bài phù hợp với tôn chỉ, mục đích của Tạp chí, đáp ứng được chủ đề nhưng phương pháp giải quyết chưa khoa học, chưa rõ ràng; bố cục còn lộn xộn, từ ngữ chưa trong sáng thì trao đổi với tác giả (hoặc biên tập viên) bổ sung, chỉnh lý lại theo đúng yêu cầu.

2.1.3. Biên tập, xử lý hình thức bản thảo

Đây là bước tiếp theo của công đoạnbiên tập, xử lý tin, bài về nội dung. Ở bước này, cần chú trọng xem xét tới nghệ thuật thể hiện trong tin, bài của các tác giả có phù hợp với trình độ nhận thức, năng lực tiếp nhận và nhu cầu thẩm mỹ lành mạnh của bạn đọc hay không? Yêu cầu đặt ra đối với mỗi bài viết là phải giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa phổ cập và nâng cao. Sự thông thái, uyên thâm được thể hiện trong mỗi bài viết nhưng nếu bạn đọc không hiểu, không tiếp nhận thì cũng trở thành vô ích. Trái lại, nếu giản dị đến mức sơ lược, tầm thường, không có tác dụng giáo dục và nâng cao thẩm mỹ thì cũng làm cho bạn đọc chán ngán, khó chấp nhận. Khi biên tập, xử lý về hình thức của tin bài, cần chú trọng một số điểm sau đây:

a.Xử lý về ngôn ngữ và bố cục kết cấu

Ngôn ngữ sử dụng trong các tin, bài của tạp chí chuyên ngành về pháp luật đòi hỏi phải trong sáng, rõ ràng, giản dị. Không nên dùng nhiều thuật ngữ chuyên môn, khó hiểu, cầu kỳ; bỏ bớt những câu, từ không cần thiết; hạn chế dùng các tính từ so sánh, cố gắng cắt các câu dài thành nhiều câu ngắn.

Pháp luật do Nhà nước ban hành là nhằm để mọi thành viên trong xã hội đều hiểu, chấp nhận và tuân theo. Từ giác độ truyền, nhận tin tức, xuất hiện mối quan hệ giữa một bên là người làm ra pháp luật (Nhà nước) và một bên là người phải chấp hành pháp luật (cá nhân, tổ chức…). Để mối quan hệ này được thông suốt, yêu cầu thông qua ngôn ngữ, người làm luật phải thể hiện được hết những nội dung cần nêu và những nội dung đó khi truyền tải (thông qua báo chí) tới người thực hiện, phải giúp họ dễ tiếp nhận, dễ hiểu và tự nguyện thi hành. Đối với tạp chí chuyên ngành như Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, ngôn ngữ được sử dụng để truyền tải thông tin phải đáp ứng hai yêu cầu: Một là, đảm bảo tính đúng đắn, chính xác về nội dung các văn bản pháp luật cần truyền tải; Hai là, đảm bảo cho đối tượng (thuộc mọi trình độ khác nhau) hiểu đúng, nắm vững để thực hiện. Đây là yêu cầu rất cao đối với các tác giả khi viết các tin, bài cho Tạp chí. Bởi lẽ, hai yêu cầu này, xét ở giác độ nào đó gần nhưhai cực đối lập nhau: Nếu để đảm bảo tính chính xác và khoa học thì rất dễ sa vào cách viết “bác học” khó hiểu. Nếu đảm bảo tính phục vụ rộng rãi cho mọi đối tượng (bao gồm cả những đối tượng có trình độ nhận thức pháp luật chưa cao), thì lại dễ sa vào cách viết dễ dãi, thiếu chính xác về nội dung thông tin hoặc làm tầm thường hoá những vấn đề mang tính khoa học. Mặt khác, trong ngôn ngữ pháp luật, còn có các khái niệm dễ hiểu và khó hiểu, các khái niệm này luôn có một khoảng chồng lấn khó phân biệt. Nếu truyền đạt khó hiểu sẽ làm cho người tiếp nhận thông tin (công dân, tổ chức) rơi vào một trong hai trạng thái khác nhau là hiểu và không hiểu. Trong hiểu còn có hiểu đúng và hiểu không đúng (hiểu sai). Hiểu sai sẽ mang lại hậu quả nghiêm trọng nhiều hơn là không hiểu. Hiểu đúng lại phân ra hiểu ít, hiểu nhiều, hiểu hết…

Trên đây là những yêu cầu tối thiểu đặt ra đối với người viết tin, bài về pháp luật, viết làm sao để khi truyền tải nội dung các văn bản pháp luật tới người đọc sẽ giúp họ hiểu và thực hiện đúng pháp luật.

b. Biên tập, xử lý tít bài (đầu đề)

Tít của tin, bài là một thành phần hữu cơ trong cấu trúc của tin, bài. Do vị trí đặc biết của tít, nó có tính độc lập tương đối cao so với các bộ phận khác của bài báo. Xem tít, người đọc có ấn tượng đầu tiên đối với bài báo, quyết định có nên đọc toàn bài hay không. Muốn chọn tít đúng, trước hết phải nắm được nội dung thông tin cơ bản của bài viết và đặt ý chính của nó trong dạng tít rõ ràng, tập trung và ngắn gọn.

Tít của một tin, bài có 3 chức năng: (i) Định hướng người đọc, khi xem tạp chí, người đọc xem lướt qua tất cả các tít của các bài báo. Người đọc sẽ chọn những bài có tít đề cập đến vấn đề mà họ quan tâm để đọc trước; (ii) Thông tin cho người đọc, tít cần làm rõ những kiến thức cho người đọc về ý chính nào mà người đọc mong đợi trong bài báo; (iii) Đánh giá sự kiện hoặc vấn đề mà bài viết đề cập, tít phải làm rõ ý nghĩa xã hội của sự kiện hoặc vấn đề đó.

Với ý nghĩa trên, đòi hỏi khi biên tập tít tin, bài, biên tập viên phải chú trọng đọc thật kỹ nội dung bài viết để xem tít bài mà tác giả chọn có phản ánh được bản chất của bài viết hay không? Nội dung chính của bài viết đã được phản ánh một cách chính xác, ngắn gọn trong tít bài hay chưa? Nếu tít bài viết không đạt được những yêu cầu trên, thì người biên tập phải rút tít lại cho bài viết. Quy trình rút tít gồm:

– Đọc kỹ tin, bài để tìm ra ý chính và ý đồ của tác giả định trình bày trong bài viết;

– Tìm cách biểu hiện ý chính đó chính xác và ngắn gọn trong nhiều dạng khác nhau;

– Kiểm tra lại bằng cách đọc lại bài viết một lần nữa, xem việc thể hiện ý chính trong các dạng khác nhau đó đã chính xác hay chưa;

– So sánh khả năng, phân tích cái lợi, cái hại của từng khả năng, rồi chọn tít phù hợp, đáp ứng được các chức năng của tít một cách tốt nhất.

Có thể nói, rút tít là một nghệ thuật, một kỹ năng sử dụng ngôn ngữ và nhạy cảm sắc bén về chính trị, tâm lý của người làm báo.

2.2. Kỹ năng biên tập mỹ thuật và kỹ thuật bản thảo

2.2.1. Các nguyên tắc cơ bản trong biên tập mỹ thuật, kỹ thuật các ấn phẩm báo chí nói chung và các ấn phẩm của tạp chí nói riêng

+ Đảm bảo sự thống nhất giữa hình thức và nội dung.

+ Hình thức của ấn phẩm phải gây ấn tượng với người đọc bởi tính hấp dẫn, kích thích sự hiểu biết, nâng cao nhận thức thẩm mỹ.

+ Giúp cho bạn đọc tiếp thu dễ dàng và sâu sắc hơn về nội dung.

+ Có sự trình bày hài hoà giữa mỹ thuật và kỹ thuật các ấn phẩm.

Tuy nhiên, khi thực hiện các nguyên tắc trên đây cần phải đặt trong bối cảnh gắn với yêu cầu tiết kiệm chi phí về chế bản in ấn. Bởi đó là hai mặt của một vấn đề. Không nên đặt ra yêu cầu ấn phẩm đẹp, hấp dẫn là phải quá cầu kỳ về mặt mỹ thuật như giấy tốt, ảnh màu, bìa cứng, minh họa tràn lan dẫn đến tăng chi phí xuất bản, hoặc quá cẩn trọng, tỷ mỷ, chau chuốt về mặt kỹ thuật dẫn đến chậm tiến độ xuất bản, phát hành ấn phẩm.

Những thao tác, kỹ năng cơ bản của biên tập mỹ thuật và biên tập kỹ thuật cũng được thể hiện qua nhiều khâu liên tục, kế tiếp và có mối liên hệ chặt chẽ với quá trình biên tập nội dung bản thảo. Sau khi bản thảo hoàn chỉnh về mặt nội dung, được hợp thành từng số và được Tổng biên tập phê duyệt, thì quá trình biên tập mỹ thuật và biên tập kỹ thuật bắt đầu.

2.2.2.Cách bố trí các chuyên mục của Tạp chí

Các bài viết cần được bố trí vào các chuyên mục nhất định theo chủ đề tư tưởng của từng số và cách thức bố cục chuyên mục của từng loại hình báo chí.Việc lựa chọn các bài viết để bố trí ở từng chuyên mục cần phải đảm bảo các yêu cầu cơ bản sau đây:

– Đảm bảo sự phù hợp của nội dung bài viết với chuyên mục;

– Đảm bảo tính logic của các vấn đề đặt ra trong chuyên mục;

– Đảm bảo tính cân đối, hợp lý giữa các chuyên mục về dung lượng trang viết tạp chí;

– Đảm bảo tính hấp dẫn, linh hoạt trong cách bố trí các bài viết…

Dựa vào các tiêu chí trên, chúng ta có thể chủ động cấu tạo, bố trí các chuyên mục trong từng ấn phẩm của tạp chí hoặc bản tin. Hiện nay, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật cơ cấu chuyên mục trong các số chính gồm:

– Sự kiện pháp lý

– Xây dựng pháp luật

– Pháp luật và Kinh tế

– Văn hóa pháp lý

– Thi hành pháp luật

– Diễn đàn công tác tư pháp

– Phản hồi từ cơ sở

Các số chuyên đề và chuyên đề chuyên sâu thì tuỳ theo chủ đề và yêu cầu chính trị có thể sắp xếp linh hoạt hơn, song về cơ bản cũng tuân theo trật tự logic sau đây:

– Bài phát biểu của các đồng chí lãnh đạo (nếu có).

– Những vấn đề mang tính lý luận.

– Những vấn đề về thực tiễn áp dụng pháp luật.

– Thông tin pháp luật nước ngoài (nếu có).

– Lịch sử pháp luật về vấn đề có liên quan (nếu có).

– Phụ lục các văn bản pháp luật về vấn đề có liên quan (nếu có).

2.2.3. Biên tập kỹ thuật

Công tác biên tập kỹ thuật bản thảo là việc soát xét lại toàn bộ nội dung bản thảo ấn phẩm tạp chí sau khi đã thực hiện dàn trang và biên tập mỹ thuật. Đây là công việc có ý nghĩa hết sức quan trọng, bởi lẽ, ở giai đoạn này, bản thảo được coi là khuôn mẫu cuối cùng đưa đi nhân bản hàng loạt, cho nên, nó đòi hỏi sự chuẩn xác cao, mang tính tuyệt đối.

Công tác biên tập kỹ thuật bản thảo bao gồm các công việc chủ yếu sau đây: Kiểm tra về tính chính trị – tư tưởng; kiểm tra tính chính xác về nội dung của các bài viết so với bản gốc; kiểm tra độ tin cậy của các nguồn tài liệu trích dẫn; chỉnh sửa các lỗi mo-rát, lỗi chính tả, lỗi kỹ thuật của toàn bộ nội dung bản thảo…

+ Kiểm tra về tính chính trị – tư tưởng của toàn bộ nội dung ấn phẩm: Biên tập viên kỹ thuật phải đọc, soát xét lại toàn bộ nội dung ấn phẩm, kiểm tra từng bài viết, xem các vấn đề đã đề cập trong bài viết có đảm bảo tính chính trị – tư tưởng, phù hợp quan điểm, đường lối của Đảng và Nhà nước về công tác tư pháp, pháp luật, công tác báo chí, tuyên truyền hay không? Hoặc những vấn đề mà nội dung các bài viết phản ánh cho đến thời điểm xuất bản, phát hành có còn tính thời sự, đáp ứng nhu cầu của thực tiễn hay không? Bài viết có tính khoa học, giáo dục và đạt hiệu quả tuyên truyền như thế nào? Đã được đăng trên báo, tạp chí hoặc các phương tiện thông tin đại chúng nào khác chưa? Các vấn đề nêu trên cần được kiểm tra một cách tỉ mỉ, nghiêm túc, bởi nó sẽ ảnh hưởng rất lớn trong việc đảm bảo tôn chỉ, mục đích và uy tín của Tạp chí nói chung và các ấn phẩm tạp chí nói riêng khi phát hành tới tay bạn đọc.

+ Kiểm tra, chỉnh sửa toàn bộ nội dung ấn phẩm, xác định độ tin cậy của các tài liệu trích dẫn, sửalỗi chính tả và lỗi kỹ thuật: Cùng với việc kiểm tra tính tư tưởng – chính trị của các bài viết, biên tập viên kỹ thuật còn phải kiểm tra độ chính xác của các bài viết so với bản gốc, độ chính xác, tin cậy của các nguồn tài liệu trích dẫn trong bài viết. Nếu phát hiện thấy sai sót hoặc có điểm nào không lo-gic, biên tập viên kỹ thuật phải kiểm tra lại và chỉnh sửa kịp thời. Trường hợp phát hiện những vấn đề lớn trong bài viết như chưa thống nhất về quan điểm; hoặc vấn đề mà bài viết phản ánh là vấn đề nhạy cảm, biên tập viên kỹ thuật cần thiết phải có sự trao đổi, bàn bạc cùng với biên tập viên phụ trách nội dung để tìm cách khắc phục hợp lý.

Các tài liệu trích dẫn trong bài viết cũng phải đảm bảo tính trung thực, chính xác, đặc biệt là việc trích dẫn các điều luật, các quan điểm của các tác giả đã thể hiện trong các tài liệu đã được công bố. Biên tập viên khi kiểm tra việc trích dẫn các điều luật, các quan điểm trong từng bài viết phải xem xét kỹ về nguồn trích dẫn. ở văn bản pháp luật nào? Điều bao nhiêu? Văn bản pháp luật này có còn hiệu lực pháp luật hay không? Nếu trích dẫn các bài viết, sách tham khảo phải ghi rõ tên tác phẩm, tác giả, số trang, năm xuất bản…

Một yếu tố quan trọng khác trong biên tập kỹ thuật là việc sửa lỗi chính tả, lỗi kỹ thuật trong các bài viết. Đôi khi do quan niệm không đồng nhất, các tác giả bài viết có cách viết hoa, viết tắt không giống nhau. Bởi vậy, trong quá trình biên tập kỹ thuật, người biên tập viên phải dựa vào các quy định chung về viết hoa, viết tắt để chỉnh sửa sao cho đồng nhất, đồng thời, đọc kỹ các bài viết để chỉnh sửa lỗi chính tả, những sai sót trong quá trình đánh máy, thực hiện dàn trang các bài của bản thảo ấn phẩm.

Có thể nói, quá trình biên tập một ấn phẩm báo chí là quá trình biến đổi những sản phẩm sáng tạo của những cá nhân đơn lẻ thành một sản phẩm tổng hợp có tính giá trị về mặt văn hoá, tinh thần và tính hàng hoá ở mức độ cao hơn. Nó đòi hỏi phải có sự kết hợp chặt chẽ, sự nỗ lực đồng thời của các biên tập viên nội dung bản thảo và các biên tập viên mỹ thuật, kỹ thuật. Một ấn phẩm báo chí nếu chỉ đảm bảo yêu cầu về mặt nội dung tốt là chưa đủ, mà cần thiết phải đảm bảo cả yêu cầu về mặt hình thức. Để tạo ra một ấn phẩm có giá trị và phát huyhiệu quả trong đời sống xã hội, cần thiết phải có sự kết hợp hài hoà giữa nội dung và hình thức, trong đó, hình thức sẽ là yếu tố thúc đẩy, nâng cao nhận thức thẩm mỹ và thị hiếu của con người.

TS. Đặng Vũ Huân[1] và ThS. Bùi Thị Huyền[2]

[1] Tổng biên tập Tạp chí Dân chủ và Pháp luật.

[2] Biên tập viên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật.

Tham khảo thêm: